मार्क्‍सवाद, गांधीवाद, फुले-आंबेडकरवाद, भारतीय स्‍वातंत्र्य चळवळ व जगाची ओळख
विषय
1. वर्ण व जातिव्‍यवस्‍थेचा उदय, व जातिअंताचा संघर्ष
2. फुले-आंबेडकर वाद
3. मार्क्‍सवाद
4. स्‍वातंत्र्य चळवळीचा इतिहास
5. संविधान निर्मिती, फाळणी व संस्‍थाने खालसा
6. 1950 चे जग
7. शीतयुद्धोत्‍तर जग
8. स्‍वातंत्र्योत्‍तर भारताची वाटचाल
मुद्दे व उपमुद्दे
· आधुनिक विचारसरणी या कल्‍पनावादी नसून भौतिकवादी आहेत
· समाजशास्‍त्र व निसर्गशास्‍त्रातला फरक
· मानवाचा इतिहास
o टोळी, गणसंस्‍था - प्राथमिक साम्‍यवाद, लोकशाही
o गुलामी, सरंजामशाही, भूदास
o भांडवलशाही – औद्योगिक क्रांती, युरोपातल्‍या राज्‍यक्रांत्‍या, आधुनिक लोकशाही तसेच स्‍वातंत्र्य, समता, बंधुता या मूल्‍यत्रयींचा उदय
o खाजगी मालकी, कुटुंबसंस्‍थेचा उदय, शासन
o पाया व इमला
· वर्णव्‍यवस्‍था – प्रारंभी गुण व कर्मावर आधारित समाज संघटन
· जातिव्‍यवस्‍था – भारतीय उपखंडातील वैशिष्‍ट्य, जातींच्‍या निर्मितीसंबंधीचा डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा अनुकरणाचा सिद्धांत, जातीची लक्षणे
· जातिअंताची चळवळ
o बुद्धकाळ – गणसंस्‍था व राजेशाहीचा संधिकाल, बुद्धाचे जीवन व विचार
o संतांचे योगदान
o इंग्रजांच्‍या आगमनाबरोबर आलेल्‍या नवविचार व आर्थिक-भौतिक उलथापालथींनी जातिव्‍यवस्‍थेला दिलेला धक्‍का
o आ‍धी राजकीय की आ‍धी सामाजिक, हा वाद
o महात्‍मा फुले, छ. शाहू महाराज व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे जातिअंतविषयक विचार व कार्य
o जातिव्‍यवस्‍थेचे आजचे स्‍वरुप व तिच्‍या अंताच्‍या चळवळीतले अडथळे
· महात्‍मा फुले व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे जातिअंताव्‍यतिरिक्‍तचे कार्य व विचार
o म. फुले - स्त्रियांची शाळा, विधवांच्‍या बाळंतपणासाठीचा आश्रम, सत्‍यशोधक समाज
o डॉ. आंबेडकर – स्त्रियांविषयीचे विचार, हिंदू कोड बिल, अर्थ व समाजशास्‍त्रविषयक लेखन
· महात्‍मा गांधी व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्‍या भूमिकांतले भेद, पुणे करार
· डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांची लोकशाहीबाबतची भूमि‍का व रिपब्लिकन पक्षाची संकल्‍पना
· आरक्षण
o दलित, आदिवासींना लोकसंख्‍येतील प्रमाणानुसार आरक्षण
§ राष्‍ट्रीय पातळीवरः दलित - 13 टक्‍के, आदिवासी - 9 टक्‍के (राज्‍यपातळीवर तेथील लोकसंख्‍येतील प्रमाणाच्‍या आधारे)
o 49 टक्‍क्यांपेक्षा अधिक राखीव जागा ठेवण्‍याची अनुमती घटना देत नसल्‍याने ओबीसींना 27 टक्‍के आरक्षण
o दलित, आदिवासींना शिक्षण, नोकरी व राजकीय प्रतिनिधीत्‍व यात आरक्षण आहे. ओबीसींना राजकीय प्रतिनिधीत्‍वाबाबत फक्‍त स्‍थानिक स्‍वराज्‍य संस्‍थांत आहे. लोकसभा, विधानसभांमध्‍ये नाही.
o स्त्रियांना स्‍थानिक स्‍वराज्‍य संस्‍थांमध्‍ये प्रारंभी 33 टक्‍के व आता 50 टक्‍के आरक्षण
§ लोकसभा व विधानसभेतील 33 टक्‍के आरक्षणासाठी राज्‍यसभेत विधेयक संमत, अजून लोकसभेची मंजुरी बाकी
§ लढा चिवट, सर्वपक्षीय पुरुषी विरोध
§ हे आरक्षण आधीच्‍या प्रत्‍येक आरक्षणाला उभा छेद देणार असल्‍याने दलित, आदिवासींच्‍या आरक्षणात 33 टक्‍के आरक्षण दलित, आदिवासी स्त्रियांना राहणार आहे. ओपनमध्‍ये ओपनमधील स्त्रियांना 33 टक्‍के आरक्षण असणार आहे.
o जातींची जनगणना
· मार्क्‍सवादाची सूत्रे व संकल्‍पना
o मार्क्‍स व एंगल्‍सच्‍या कालखंडाचे वैशिष्‍ट्य
o विरोधविकासवाद, ऐतिहासिक भौतिकवाद
o व्‍यापारी भांडवलशाही, औद्योगिक भांडवलशाही व वित्तिय भांडवलशाही
o साम्राज्‍यवाद, समाजवाद
o उत्‍पादन साधन
o वर्ग, विक्रेय वस्‍तू, श्रमशक्‍ती, क्रयशक्‍ती, वरकड, नफा
o भांडवलाचे केंद्रीकरण, उर्वरित समाजाचे दरिद्रीकरण
o अतिउत्‍पादनाचे अरिष्‍ट, मंदी
o शासनाचे 4 स्‍तंभ
o मानवाचा ज्ञात इतिहास हा वर्गसंघर्षाचा इतिहास
· सोव्हिएत युनियन व चीन मधील राज्‍यक्रांतीची तोंडओळख
· भारतीय स्‍वातंत्र्य चळवळ व समतेचा लढा
o 1623 – र्इस्‍ट इंडिया कंपनीचे भारतात आगमन, 1757- प्‍लासीची लढाई, अनेक राज्‍ये खालसा, 1857 चे बंड, र्इस्‍ट इंडिया कंपनी जाऊन राणीचे राज्‍य आले
o 1885 – राष्‍ट्रीय सभेची स्‍थापना, प्रशासकीय सुधारणांचा आग्रह, वार्षिक अधिवेशनांची सुरुवात
o वंगभंग (1905), मुस्लिम लीगची स्‍थापना, लो. टिळकांना 6 वर्षांची शिक्षा, गिरणी कामगारांचा संप, स्‍वदेशी, बहिष्‍काराची चळवळ, जहाल-मवाळ वाद
o हिंदू-मुस्लिम तणाव (1909), लखनौ करार (1916), होमरुल चळवळ, चंपारण सत्‍याग्रह, रौलेट अॅक्‍ट, जालियनवाला बाग हत्‍याकांड, असहकार चळवळ (1920), चौरीचौरा, सायमन कमिशन
o 1929 – संपूर्ण स्‍वातंत्र्याचा लाहोर येथील ठराव, सविनय कायदेभंग, दांडीयात्रा
o 1935 – पहिली प्रांतीय निवडणूक, जागतिक फॅसिझमला विरोध, 1942 – चलेजाव आंदोलन, 1946 – नाविकांचे बंड
o सिमला परिषद निष्‍फळ, धर्माधारित फाळणी निश्चित, बंगालमध्‍ये धार्मिक दंगली
o 1947 – स्‍वातंत्र्य व फाळणी
· भारतीय स्‍वातंत्र्य चळवळीतील महत्‍वाचे आयाम व घटना
o समाजसुधारणांच्‍या चळवळीः ईश्‍वरचंद्र विद्यासागर, राजा राममोहन रॉय, विठ्ठल रामजी शिंदे, गोपाळ गणेश आगरकर, ताराबाई शिंदे, पंडिता रमाबाई, महर्षी कर्वे
o सशस्‍त्र क्रांतिकारी चळवळीचे टप्‍पे
o कम्‍युनिस्‍ट पक्ष, राष्‍ट्रीय स्वयंसेवक संघ यांची स्‍थापना
o मीरत कट खटला
o ट्रेड युनियन कायदा संमत, गिरणी कामगारांचा 1928 चा ऐतिहासिक संप, 1939 चे महागाई भत्‍ता आंदोलन
o खान अब्‍दुल गफारखान, लाल डगलेवाल्‍यांची चळवळ, धर्माच्‍या आधारावर फाळणीला विरोध
o राष्‍ट्रीय भांडवलदार
o म. गांधी – अस्‍पृश्‍यता निवारण, स्त्रियांची चळवळीत भागिदारी, हिंदू-मुस्लिम ऐक्‍य, विश्‍वस्‍त संकल्‍पना, लढ्याची असहकार, सत्‍याग्रह ही नवी आयुधे, जीवनातल्‍या सर्व प्रश्‍नांभोवती संघटन
· संविधान निर्मिती, फाळणी व संस्‍थाने खालसा (1946 ते 1950)
o संविधान समितीची स्‍थापना, स्‍वरुप तसेच मतमतांतरांची घुसळण
o संस्‍थाने खालसा (500 च्‍या आसपास), प्रजा परिषदांची चळवळ (म्‍हैसूर, काठियावाड, ओरिसा), हैद्राबाद स्‍वातंत्र्य संग्राम, काश्‍मीर टोळीवाल्‍यांचे आक्रमण, भारतीय सैन्‍याचा हस्‍तक्षेप, 370 वे कलम
o फाळणीनंतरच्‍या प्रचंड दंगली व कत्‍तली, पूर्व व पश्चिम पाकिस्‍तानमधून लाखो निर्वासितांचे लोंढे व त्‍यांचे पुनर्वसन
o राष्‍ट्रीय स्वयंसेवक संघातर्फे हिंदूंचे संघटन, 1948 – म. गांधींची हत्‍या, तेलंगणा सशस्‍त्र उठाव, ईशान्‍य भारतातील आसाम व अन्‍य जमाती, टोळ्या प्रदेशांचे विलिनीकरणाचे प्रश्‍न
· 1950 चे जग
o 1945 – दुसरे महायुद्ध समाप्‍त, 1946 – अमेरिकेने जपानवर अणुबॉम्‍ब टाकले, युद्धामुळे युरोप खिळखिळे, अनेक गुलाम राष्‍ट्रे स्वतंत्र होण्‍याचा क्रम
o 1945 – संयुक्‍त राष्‍ट्रसंघाची स्‍थापना, 1949 – नाटो स्‍थापना, 1948 – गॅट करार, 1944 – आंतरराष्‍ट्रीय नाणेनिधीची स्‍थापना, जागतिक बँक
o 1955 – अलिप्‍ततावादी चळवळ, बांडुंग परिषद, पंचशील तत्‍त्‍व, भारताचा पुरस्‍कार
o शीतयुद्ध – अमेरिका, सोव्हिएत यांचे अनुक्रमे पाकिस्‍तान व अफगाणिस्‍तानात सैन्‍य, अमेरिकेची मूलतत्‍तवाद्यांना धार्मिक चिथावणी, शस्‍त्र व आर्थिक सहाय्य, प्रशिक्षण, तालि‍बान्‍यांचा उदय
· शीतयुद्धोत्‍तर जग (1991 ते 2011)
o 1991 – सोव्हिएत युनियनचे विघटन – एक राजकीय तत्त्वप्रणाली संपल्‍याचा दावा – जग एकखांबी की बहुखांबी – जागतिकीकरणः एक की दोन प्रकारचे – भांडवलाला मुक्‍त प्रवेश पण श्रमाला (कामगारांना) निर्बंध
o 21 व्‍या शतकात लॅटिन अमेरिकेत नवीन राजकीय समीकरणे, अमेरिकन वर्चस्‍व झुगारले
o युरोपातल्‍या 17 देशांचे मिळून एकच चलन – युरो
o गॅटची जागा जागतिक व्‍यापार संघटनेने घेतली (WTO)
o जागतिक हितसंबंधांची नवीन जुळणी – G – 20, SAFTA, BRIC, IBSA इ.
o अमेरिकन ट्विन टॉवरवर दहशतवादी हल्‍ला, अमेरिकेचे जगाला दहशतवादविरोधी आवाहन, इराक, अफगाणवरील अमेरिकेचे हल्‍ले, ‘दहशतवाद म्‍हणजे इस्‍लामिक दहशतवाद’ हा छुपा प्रचार
o अमेरिका, युरोपीय देशांकडून मुक्‍त बाजारपेठेची मांडणी, प्रत्‍यक्षात स्‍वतःच्‍या देशात संरक्षणाचे धोरण
o अमेरिकन अर्थव्‍यवस्‍थेतील अरिष्‍ट, युरोपमध्‍ये - ग्रीस, इटली, स्‍पेन, पोर्तुगाल इ. अर्थव्‍यवस्‍था ग‍र्तेत, ‘नफा भांडवलदारांचा, त्‍यांचा तोटा मात्र सरकारी तिजोरीतून भरणे’ हे व्‍यवहारसूत्र
o फ्रान्‍स, जर्मनी, इंग्‍लंड, अमेरिका – कामगारांचे सातत्‍याने बंद, निदर्शने, संप
o बेकारी, सामाजिक सुरक्षिततेत घट इ. मुळे वांशिक अस्‍वस्‍थता, फ्रान्‍स , इंग्‍लंड, स्‍पेन इ. ठिकाणी काळ्या, आशियाई लोकांवर वाढते हल्‍ले, नोकरीत स्‍थानिकांना, नंतर युरोपियनांना प्राधान्‍य देण्‍याचे धोरण
o जागतिकीकरणाचा फटका - अमेरिका व युरोप. चीन, भारत अर्थव्‍यवस्‍थेला वेग
o 2011 – अरब राष्‍ट्रांत स्‍थानिक हुकूमशहा व लष्‍करशहांविरोधात उठाव – पाश्‍चात्‍य राष्‍ट्रांचे तेलाचे राजकारण – जनतेची लोकशाही सत्‍तेच्‍या मागणीसाठी सातत्‍याने आंदोलने – साम्राज्‍यवाद्यांच्‍या ‘इस्‍लामिक दहशतवाद’ या सिद्धांताला छेद देणा-या सकारात्‍मक घटना