Project tiger reserves in the state

Project tiger reserves in the state

* There are four tiger projects in the state--- Melghat, Tadoba, Pench (all in Vidarbha) and Sahyadri (Western Maharashtra).
* The Melghat, the oldest tiger project in the state, is located on southern offshoot of Satpura Hill Range in Amravati district with an area of 1676.49 sq kms. It is the home of around 45 tigers.
* Tadoba (Chandrapur district) is spread over 623 sq kms of high hills and lush valleys and under dense teak and bamboo forests. The reserve is also a home for rare wildlife, like wild dogs, leopards, and sloth bear, and baison, hyena and jungle cats, along with a population of around 46 tigers.
* In Pench tiger reserves, bordering Madhya Pradesh, is located at a distance of 70 kms from Nagpur and home for around 20 tigers.
* Sahyadri, the new tiger project of the state was set up by including Chandoli Natonal Park and Koyana Wildlife Sanctuary of western Maharashtra. The reserves spread over an area of 741.22 sq kms. It houses an appreciable variety of bird and animal life, including nine tigers and 66 leopards.

Tadoba Tiger Reserve

The Tadoba Tiger Reserve renowned for its natural heritage, is gifted with rich biodiversity. Sprawling over an area of 625.40 sq km, this distinctive eco-system is positioned in the Chandrapur district of Maharashtra.

Tadoba Tiger Reserve in Maharashtra is one of the Project Tiger Reserves in India. The prime purpose of forming the Tadoba Tiger Reserve was protection and conservation of tigers. The sanctuary, set up in the year 1995, is the second Tiger Reserve in Maharashtra. 

The land vegetation of Tadoba Tiger Reserve is Southern Tropical Dry Deciduous Forest. The sanctuary is home to several species of flora such as Teak, Ain, Bija, Dhauda, Haldu, Salai, Semal, Tendu and bamboo.
There are a plethora of animals at Tadoba Tiger Reserve in Maharashtra. Apart from tiger, the various species of fauna spotted in the sanctuary are Leopard, Sloth Bear, Gaur, Rusty Spotted Cat, Ratel, Indian mouse deer, Spotted deer, Sambar, Wild Boar, Four-horned antelope, Wild dog, Flying Squirrel, etc.

Special Projects    

The study of regeneration status of different plant species .
The crop composition in the Tadoba-andhari Tiger Reserve .


Eco-development

Under the Maharashtra Forestry Project funded by the World Bank, ecodevelopment activities have been taken up in ten villages situated on the periphery of the Reserve.

Village Forest Protection Committees

No village Forest Protection Committee has been formed. However, the village Eco-development Executive Committees have a reciprocal agreement with the Reserve management for protection of the Reserve in lieu of the village ecodevelopment inputs received.

Education and Awareness

In the Tadoba-andhari Tiger Reserve on the eve of the Wildlife Week children up to high school standard from nearby villages and town are brought by Reserve bus to Tadoba and given environment and wildlife education and quiz tests are organised.

Melghat Tiger Reserve

Melghat tiger reserve is located in Amravati district in Central India. It is 25 km from Chikaldhara a hill resort in the south Satpura range also known as Gavilgarh Hills. It is 760 km north east of Mumbai and 225 km west of Nagpur. This reserve has 80 tigers which are spread over 1,674 sq km of vast area. They live mostly in the inner parts of the reserve which are hardly accessible.
Melghat tiger reserve was established as wildlife sanctuary in 1967 and was declared as Tiger reserve in 1974. Its rugged terrain and rocky ravines provide natural protection from the poachers. River Tapi is the northern boundary of the reserve. One can see tigers, sloth bear and flying squirrels apart from monkeys and other fauna. The reserve is home to 2,000 gaur the second largest in India. Melghat is stunning with natural scenic beauty.

Recent News

Agitation against tiger project turns ugly in Satara

Published: Wednesday, Jan 5, 2011, 11:32 IST
By DNA Correspondent | Place: Satara (Maharashtra) | Agency: DNA

The protest march by villagers against the Sahyadri Tiger Project took an ugly turn on Monday evening when angry villagers pelted stones on the forest department (wildlife) office in Patan in Satara district.
The villagers were agitating against the Sahyadri Tiger Project, which was initiated last year by combining the Koyna Wildlife Sanctuary and Chandoli National Park.

Project tiger gets Rs 150 crore grant

Hindustan Times
Nagpur, May 06, 2010

Here's some good news for Vidarbha's two tiger reserves -Melghat and Tadoba! The Union government has decided to release Rs 150-crore grant to relocate villages in the tiger reserves. The state government had sought the assistance to free animals from human interference. The grant would enable the

state's wildlife wing to relocate 16 villages of Melghat and five villages of Tadoba.As per the financial package, the villagers are either provided Rs 10 lakh per family or a piece of land for their rehabilitation, a process being overseen by the National Tiger Conservation Authority (NTCA) heading the Tiger Project.  

Maharashtra Forts

There are nearly 350 forts in Maharashtra, so it is said that forts are the glory of Maharashtra. Most of these forts are associated with the great Maratha ruler, Chhatrapati Shivaji Maharaj. It is believed that he developed as many as thirteen forts.

Vijaydurg fort is regarded to be the best sea fort developed by Shivaji. 

Every fort has temple inside that was a powerful inspiration to the Maratha fighters. 510 km away from Mumbai is the famous Sindhudurg and Vijaydurg forts. This twin fort was constructed with the special guidelines from Shivaji. This fort is famous for its serene environmental beauty and its historic importance.


Shivner fort is the fort where Shivaji was born. This fort is nearly about 120 km from Pune.

Pratapgad fort reminds the fiery battle fought between Shivaji and Afzal Khan.

One must see the 300-year old fine architectural fort of Murud - Janjira fort, Lohagad and Visapur Forts, Harishchandragad Fort, Arnala Fort and Ajinkyatara Fort are ideal for trekking. Adventure lovers must visit these forts.

Devagiri Daulatabad Devagiri (Daultabad of the later period),  Murud Janjira Situated on a rock of oval shape near the port town of Murud, Raigarh Raigarh was Shivaji’s capital, the hill fort where he was crowned  Sindhudurg Sindhudurg fort stands on a rocky island, known as Kurte,  Panhala Panhala or Panhalgarh, about 19kms north-west of Kolhapur, is..  Vijayadurg Raigarh was Shivaji’s capital, the hill fort where he was crowned

Ahmednagar Fort Ahmednagar Fort is one of the best designed forts in the entire state of Maharashtra. At the same time, it is also counted amongst the impregnable forts of India. The fort is situated in the Ahmednagar district and dates back to the year 1559. Panhala Fort Panhala Fort is situated at a distance of approximately 19 km from the Kolhapur city of Maharashtra. Counted amongst the largest as well as most significant forts of the Deccan region of India, it stands perched at an altitude of around 850 m above the sea level . Janjira Fort Janjira Fort is situated in the Murud town of Maharashtra. Infact, the Island Fort serves as one of the major attractions of the town. Murud served as the erstwhile capital of the Siddi rulers of Janjira in the earlier times. Today, Janjira is counted amongst the few sea forts of India and lies 2 km inside the town. Raigad Fort Raigad Fort is a magnificent hill fortress, situated in the Raigad district of Maharashtra. It lies approximately 125 km away from Pune and serves as one of the major excursion of the city. The fort once served as the capital of Chhatrapati Shivaji, the Great Maratha king, in the 1674. Shivneri Fort Shivneri Fort is one of the most magnificent as well as historically rich forts of India. It is situated at a distance of approximately 90 km from the Pune city of Maharashtra. The fort dates back to the time period when Shivaji was not even born yet. Shivneri Fort was built under the aegis of Sahaji. Sinhagad Fort Adding to the attraction of the Pune city is the Sinhagad Fort, which lies in the vicinity of the city. The fort stands perched on a hill, at an altitude of approximately 700 m above the landscape that surrounds it. The height at which the fort stands has resulted in its being very popular. Sindhudurg Fort Maharashtra is known for its rich historical legacy. The land has been a silent witness to some of the most gruesome battles that have been fought in India. One such symbol of the rich historical past is the mighty Sindhudurg fort. It is situated in Sindhudurg district.

Bassein: Bassein Fort is about 55km from Mumbai. Located in Vasai this Fort was built by Bahadur Shah, the then Sultan of Gujarat. The Bassein Fort is in ruins now. Daulatabad: Daulatabad Fort was built by Bhilma Raja of the Yadava Dynasty in 1187. It was then known as Devagiri or the Hill of Gods. Daulatabad gained its modern name by Mohammad Tughlak, when he wanted to shift his capital here and named it as Daulatabad or the City of Fortunes. It’s situated atop hill, 13 km from Aurangabad. Gavilgad: The 300 year old Gavilgad Fort is Located near Chikhaldara hill station in Amravati district of Maharashtra. It is said that this is the place from where Bhima killed Keechaka and threw him down the hill into the valley. The Gavilgad Fort is now under the Melghat Tiger Project. Ghodbunder: Away from the busy city lives, Ghodbunder is located atop hill in the lap nature’s tranquility. The panoramic view of the Bassein is not to be missed from here. Murud – Janjira: Situated 165 km away from Mumbai Murud – Janjira is a walled island away from shore. This is probably the only fort standing strong on the 720km coastline of Maharashtra. Murud – Harnai: The Murud – Harnai fort is famous for its clean beach, white sands and clear water.

राज्य सेवा (पूर्व) परीक्षा २०११

नुकतीच महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग (Maharashtra Pubile service commission) मुंबईने वर्ग- १, वर्ग २ अधिकारी वर्गाची भरती करण्यासाठी महाराष्ट्र राज्यातील विविध परीक्षा केंद्रावर (३५ जिल्ह्य़ातून) रविवार, दिनांक १३ फेब्रुवारी २०११ रोजी राज्य सेवा (पूर्व) परीक्षा २०११ परीक्षेचे आयोजन केले आहे. यासाठी पदवीधर उमेदवारांकडून ऑनलाईन पद्धतीने दिनांक १० जानेवारी २०११ पर्यंत अर्ज मागविले आहेत. ऑनलाईन पद्धतीने अर्ज सादर करण्याच्या सविस्तर सूचना आयोगाच्या www.mpsconline.gov.in या संकेतस्थळावर (website) उपलब्ध आहेत.

राज्यसेवा (पूर्व) परीक्षा २०११ ची थोडक्यात माहिती पुढीलप्रमाणे आहे-
१) पदाचे नाव- पोलीस उपअधीक्षक/ सहायक पोलीस आयुक्त (गट अ), गट विकास अधिकारी, नायब- तहसीलदार (गट ब) व इतर पदे.

२) पदसंख्या - पदवार पदसंख्या पुढीलप्रमाणे आहेत-
१) पोलीस उपअधीक्षक/ सहायक पो. आयुक्त - एकूण ३२ पदे
२) उपमुख्य कार्यकारी अधिकारी/ गट विकास अधिकारी - ५ पदे,
३) महाराष्ट्र वित्त व लेखा सेवा - एकूण ७६ पदे)
४) उपअधीक्षक - भूमि अभिलेख - एकूण ४ पदे,
५) नायब तहसीलदार - एकूण १२६ पदे,
६) गट विकास अधिकारी - एकूण २ पदे.

३) वेतनश्रेणी - गट अ पदांकरिता रु. १५६००-३९१०० अधीक ग्रेड पे, तसेच गट ब पदांकरिता रु. ९३०० - ३४८०० अधिक ग्रेड पे व नियामानुसार भत्ते.

४) वयोमर्यादा - दिनांक १ एप्रिल २०११ रोजी किमान १९ वर्षे असावे व ३३ वर्षांपेक्षा जास्त नसावे. (मागासवर्गीयांकरीता SC/ST/NT/OBC वय ३८ वर्षांपर्यंत)

५) शैक्षणिक पात्रता - मान्यताप्राप्त विद्यापीठाची पदवी परीक्षा उत्तीर्ण किंवा महाराष्ट्र शासनाने मान्य केलेली समतुल्या अर्हताधारक असावा.

६) परीक्षा फी/शुल्क - जनरल/ अ मागाससाठी
रु. २६०/ व मागासवर्गीयांसाठी रु. १३५/- हे परीक्षा शुल्क ऑनलाईन अर्जाची नोंदणी केल्यावर प्राप्त होणाऱ्या विहित चलनाद्वारे भारतीय स्टेट बँकेच्या कोणत्याही शाखेमध्ये रोख भरावे. (cash payment in SBI Br.)

७) अर्ज करण्याची पद्धत - राज्य सेवा (पूर्व) परीक्षेसाठी अर्ज फक्त ऑनलाईन पद्धतीनेच करावा. वेब बेस्ड (web based) ऑन लाईन अर्ज www.mpsconline.gov.in या वेबसाईटवर १० जानेवारी, २०११ या कालावधीत सादर करावा. (वेबसाईटवर अर्ज टाईप करून २ील्ल िकरावा व त्याची Print-out काढावी) अधिक मदतीसाठी आयोगाने मे. वास्ट इंडिया प्रा. लि. ची नेमणूक केली आहे. त्यांचा क्र. ९७५७४४४०२० आहे. त्यासाठी रु. २४/- सव्‍‌र्हिस चार्ज द्यावा लागेल. अर्ज online केल्यावर स्टेट बँकेत जाऊन परीक्षा फी रोख भरावी व त्यांच्याकडून Transaction ID हा नंबर अर्जावर अचूकरीत्या नोंदवावा (सविस्तर माहिती) MPSC च्या वेबसाईटवर उदा. www.mpsc.gov.in किंवा www.mpsconline.gov.in वर उपलब्ध आहे.

८) मार्गदर्शन वर्ग - राज्यसेवा (पूर्व) परीक्षेचे वर्ग
व स्टडी मटेरियल, पुस्तके पुढील केंद्रावर उपलब्ध आहे.
स्पर्धा परीक्षा केंद्र, द्वारा - प्रदीप क्लासेस, ४०८ सोमवार पेठ शाहू उद्यानामागे, संत गाडगेमहाराज मठ रस्ता, भाजीमंडईजवळ, पुणे ४११०११ मो.बा. ९५६१३४५१२९.

९) परीक्षा केंद्र - परीक्षेसाठी महाराष्ट्रात ३५ जिल्ह्य़ात केंद्रे आहेत. उदा. पुणे (कोड नं. ३८, मुंबई ३० (मध्य) मुंबई पश्चिम ३१, ठाणे ४३, नागपूर ३२ वगैरे).

१०) राज्यसेवा पूर्व परीक्षेचे स्वरूप- ही एक चाळणी परीक्षा आहे. या परीक्षेच्या अभ्यासक्रमाचे सहा घटक व २२ उपघटकांमध्ये विभाजन केलेले आहे.
उदा.
१) कला शाखेतील घटक.
२) विज्ञान व आभियांत्रिकी शाखेतील घटक
३) वाणिज्य व अर्थव्यवस्था या विषयाचे घटक
४) कृषिविषयक घटक.
५) जागतिक तसेच भारतातील चालू घडामोडी.
६) बुद्धिमापन विषयक घटक

पूर्व परीक्षेसाठी एक पेपर असतो (सामान्य क्षमता चाचणी) या पेपरमध्ये २०० प्रश्न असतात व ते २ तासांत सोडवावे लागतात. पेपरचे माध्यम मराठी व इंग्रजी आहे. पेपर वस्तुनिष्ठ स्वरूपाचा असतो. या परीक्षेत निगेटिव्ह मार्किंग असते हे लक्ष्यात घ्यावे. पूर्व परीक्षेत उत्तीर्ण झाल्यावर मुख्य परीक्षेसाठी कॉल लेटर मिळते. मुख्य परीक्षा १६०० गुणांची असते. यामध्ये सहा विषय आहेत. मुख्य परीक्षेत उत्तीर्ण झाल्यावर २०० गुणांची मुलाखत घेण्यात येईल. त्यानंतर मेरिटनुसार निवड यादी तयार करतात.

परीक्षेसाठी उपयुक्त प्रकाशने-
१) निराली प्रकाशन व प्रगती प्रकाशनाची पुस्तके,

२) के. सागर प्रकाशन,

३) स्टडी सर्कल, 

४) युनिक प्रकाशन, 

५) किरण बुक्स प्रकाशन, 

६) चाणक्य मंडल प्रकाशन,

६) एनसीआरटी प्रकाशन,

७) इतर सरकारी प्रकाशने.

उमेदवारांनी या परीक्षेसाठी अवश्य प्रयत्न करावा. ही परीक्षा वर्षांतून एकदाच येते. प्रशासनात डायरेक्ट सहायक पोलीस आयुक्त, उपजिल्हाधिकारी, तहसीलदार, नायब तहसीलदार, गटविकास अधिकारी पदे मिळविण्यासाठी जाणीवपूर्वक प्रयत्न, कठोर परिश्रम, जिद्द, वेळेचे नियोजन, चांगले मार्गदर्शन, चांगले स्टडी मटेरियल व पुस्तकांचे वाचन, मनन, केल्यास या परीक्षेत निश्चितच यश मिळेल.

यूपीएससी सीसॅटची तयारी

बुद्धिमापन, तार्किक युक्तिवाद, विश्लेषणात्मक क्षमता आणि सामग्री विश्लेषण

तुकाराम जाधव , बुधवार, ५ जानेवारी २०११ (Loksatta)
यूपीएससी पूर्वपरीक्षेच्या बदललेल्या स्वरूपात नागरी सेवा कल चाचणी हा दुसरा पेपर समाविष्ट केला आहे. ज्यात बुद्धिमापन, तार्किक युक्तिवाद, विश्लेषणात्मक क्षमता आणि सामग्री विश्लेषण या घटकांचा समावेश आहे. अंकगणित, त्यातील मूलभूत प्रक्रिया व सूत्रे, तर्कनिष्ठ विचारपद्धती, आकडेवारीचे सादरीकरण व विश्लेषण या गणितीय स्वरूपाच्या बुद्धिमापन कौशल्याची तपासणी या घटकांद्वारे केली जाणार आहे. अर्थात यासाठी दहावीचा दर्जा हे मानक गृहीत धरले आहे. त्यामुळे विदय़ार्थ्यांनी विशेषत: दहावीनंतर गणिताशी संपर्क नसलेल्या विदय़ार्थ्यांनी याबाबत भय बाळगण्याचे कारण नाही.
बुद्धिमापन चाचणी

वस्तुत: यातील बुद्धिमापन चाचणी हा घटक पूर्वी सामान्य अध्ययनात समाविष्ट होता. मात्र तेव्हा याकडे दुर्लक्ष करणे शक्य होते. आता सीसॅट या पेपरमध्ये समावेश केल्यामुळे या घटकाची तयारी अटळ बनली आहे. बुद्धिमापन हा घटक अंकगणिताशी संबंधित आहे. यूपीएससीच्या यापूर्वीच्या प्रश्नपत्रिकांचे विश्लेषण केल्यास १४ ते १५ प्रकारची उदाहरणे अधोरेखित करता येतात. हे प्रकार मूलत: बेरीज, वजाबाकी, गुणाकार, भागाकार या मूलभूत गणितीय प्रक्रियांवर आधारित आहेत. संख्येचे प्रकार, संख्येचे वर्ग, वर्गमूळ; घन, घनमूळ; शेकडेवारी, अपूर्णाक; सरासरी, नफा-तोटा; गुणोत्तर प्रमाण; काळ-काम-वेग आणि समीकरणे या बाबींवर आधारित उदाहरणे परीक्षेत विचारली जातात. त्यामुळे विद्यार्थ्यांनी मूलभूत गणितीय कौशल्ये अवगत केली पाहिजेत. गणितीय प्रक्रियांमधील सूत्रेदेखील लक्षात ठेवली पाहिजेत. या मूलभूत पायाभरणीनंतर बुद्धिमापन या घटकात जे १४ ते १५ प्रकार समाविष्ट होतात, त्यांचा टप्प्याटप्प्याने अभ्यास करावा. एकेक प्रकार निवडून त्यातील प्रक्रिया समजून घ्यावी. त्याच्याशी संबंधित एखादे सूत्र लक्षात ठेवावे आणि त्या प्रकारच्या उदाहरणांचा भरपूर सराव करावा. प्रश्नाचे उत्तर शोधताना पर्यायांचा विचार करणे अत्यावश्यक ठरते. विविध प्रकारच्या या उदाहरणांची तयारी करताना प्रत्येक उदाहरणात अंतर्भूत गणितीय पायऱ्या लक्षात घ्याव्यात. मात्र नंतर थेट उत्तरापर्यंत जाण्याचे कौशल्य विकसित करणे गरजेचे आहे. कारण प्रत्यक्ष पेपर सोडवताना या सर्व गणितीय पायऱ्यांचा विचार करून उदाहरणाची उकल करण्यासाठी आवश्यक वेळ प्राप्त होत नाही. वेळ हा घटक निर्णायक ठरणार असल्याने जलद गतीने उदाहरणे सोडवण्याचे कौशल्य विकसित केले पाहिजे.

बुद्धिमापनावर आधारित प्रश्नांच्या तयारीत भरपूर प्रश्नांचा सराव आणि सातत्यपूर्ण सराव ही बाब निर्णायक ठरणार आहे. दोन ते अडीच महिने दैनंदिन पातळीवर एक ते दीड तासांचा वेळ निर्धारित करून या घटकाची तयारी करावी. 

यासाठी CENP ची ८ ते १० ही मूलभूत पुस्तके आणि स्पेक्ट्रम किंवा टाटा मॅकग्राहील प्रकाशनाची गाईड्स संदर्भ म्हणून वापरावीत.

तार्किक युक्तिवाद क्षमता
तार्किक क्षमतेत सर्वसाधारण विधान वा तत्त्व, सोदाहरण स्पष्टीकरण, विशिष्ट नियमावर आधारित तर्क व योग्य अनुमान या घटकांचा समावेश होतो. दिलेल्या विधानाच्या आधारे शिस्तबद्धरीत्या निष्कर्ष काढले जातात. प्रश्नात दिलेल्या विधानातील ज्ञात तथ्यांच्या आधारे अज्ञात तथ्यांविषयी माहिती प्राप्त केली जाते आणि विधानातून योग्य निष्कर्ष काढला जातो. म्हणजेच यात विधानाचे आकलन, त्यात अध्याहृत गृहीतके, दिलेल्या विषयांतील वाद-विवादातील मुद्दे यांचे तर्कनिष्ठ अर्थ निर्णयन करून त्याआधारे निष्कर्ष काढणे व त्याची सत्यता तपासणे महत्त्वपूर्ण ठरते.

विधानासोबत दिलेल्या गृहीतकांची अध्याहृतता तपासणे हा या चाचणीचा मुख्य उद्देश असतो. तर्कशास्त्रात दिलेल्या विधानांवर आधारित निष्कर्ष काढायचा असतो. ही विधाने वास्तव जगाशी जुळणारी असतात अथवा विपरीतही असू शकतात. वास्तव जगातील घटनांशी कितीही विपरत् असली तरी ती पूर्णपणे सत्य मानावयाची असतात. ती पूर्वसिद्ध असतात. म्हणून त्यास पूर्वपक्ष, अभ्युपगम वा विधाने असे म्हटले जाते. ही विधाने सकारात्मक, नकारात्मक अशी विविध प्रकारची असतात. तर्कशास्त्रातील नियमांच्या आधारे, विधानांचे स्वरूप पाहून, तर्कशुद्ध विचार करून विधानाच्या निष्कर्षांप्रत जाणे महत्त्वाचे मानले जाते. निष्कर्ष काढताना आकृत्यांचाही उपयोग करता येतो. गृहीतके हा यातील दुसरा घटक होय. एखादे विधान करताना विधानकर्त्यांने लक्षात घेतलेल्या बाबी म्हणजे गृहीतके होय. दिलेली गृहीतके विधानात अध्याहृत आहेत का याचे अचूक उत्तर विदय़ार्थ्यांनी द्यायचे असते. 

उदा. ‘एखादे चांगले पुस्तक महाग असले तरी ते विकले जाते’; या विधानात एका चांगल्या पुस्तकाबाबत माहिती दिली आहे. याचा अर्थ ‘काही पुस्तके इतर पुस्तकांपेक्षा चांगली आहेत’ हे गृहीतक अध्याहृत आहे; परंतु ‘बहुतांश पुस्तके महाग असतात’ हे गृहीतक अध्याहृत नाही. म्हणजेच दिलेल्या विधानातील प्रत्येक शब्दाचा अर्थ व तो शब्द त्या विधानात असण्याचे प्रयोजन याचा विचार करून गृहीतकाची अध्याहृतता तपासली पाहिजे.

काही प्रश्नांत युक्तिवाद दिलेले असतात. अशा प्रश्नांतील विधानात राजकीय, सामाजिक आणि आर्थिक मुद्यांचा समावेश केलेला असतो. त्यानंतर सकारात्मक व नकारात्मक अशा दोन्ही बाजूंनी पुष्टी करणारी कारणे दिलेली असतात. ती कारणे कितपत तार्किक व प्रबळ आहेत यावर त्या प्रश्नाचे उत्तर ठरते. 

उदा. विधान - ‘धूम्रपानावर बंदी आणली पाहिजे का?’
(१) होय - कारण धूम्रपानावर कोटय़वधी रुपये खर्च करणे योग्य नाही.
(२) नाही - कारण तंबाखू उद्योगातील हजारो कर्मचारी बेरोजगार होतील.

या प्रश्नात धूम्रपानावर बंदी आणणे निश्चितच आवश्यक आहे. कारण ते आरोग्यास अपायकारक आहे; परंतु पैशाचा अपव्यय होतो म्हणून नव्हे. तसेच लोकांच्या आरोग्यास हानी पोहोचवून रोजगारनिर्मिती नको म्हणून दुसऱ्या कारणाचेही समर्थन करता येत नाही. म्हणजेच विधानातील युक्तिवाद आणि त्याखालील कारणांचा विचार करता त्यातील कोणत्या कारणाच्या आधारे मुद्दा स्पष्ट केला आहे हे तपासणे गरजेचे आहे. या घटकाच्या तयारीसाठी विदय़ार्थ्यांकडे दिलेली माहिती काळजीपूर्वक, वस्तुनिष्ठपणे वाचण्याची सवय आणि त्याआधारे माहितीचे योग्य पृथक्करण करण्याची क्षमता हवी. गृहीतकांची विधानांशी असणारी सुसंगतता अत्यंत काटेकोरपणे पडताळून पाहावी लागते. त्या दृष्टीने दिलेल्या विधानाचे सर्व बाजूने पृथक्करण करणे, विधानातील प्रत्यक्ष (स्पष्ट) माहितीबरोबरच अप्रत्यक्षरीत्या व्यक्त होणाऱ्या माहितीचे आकलन करणे आणि विधान व गृहीतकांची संगती तपासणे ही कौशल्ये महत्त्वाची ठरतात. एकंदर पाहता विविधांगी वाचन, जलद वाचनाची सवय, विधान आणि त्याचा गृहीतकाशी असणारा संबंध याचे नेमके आकलन या क्षमता महत्त्वाच्या ठरतात. तसेच भरपूर सराव हे यावरील महत्त्वपूर्ण उत्तर आहे.
 

विश्लेषणात्मक क्षमता
दिलेल्या माहितीचे विशिष्ट उद्देशाने केलेले पृथक्करण म्हणजे विश्लेषण होय. यात प्रामुख्याने वर्गीकरण, तुलना, बैठक व्यवस्था, घटनाक्रम, दिशाबोध, नातेसंबंध, क्रम व मोजणी सांकेतिक भाषा, समूहातील पदांमधील परस्परसंबंध ओळखणे इ.चा समावेश होतो. यासाठी जास्तीत जास्त सराव करणे महत्त्वाचे आहे. दिलेली माहिती आकृतिबद्ध केल्यास प्रश्नांची उकल लवकर करता येते.
सामग्रीचे विश्लेषण

या अभ्यासघटकात दिलेल्या सामग्रीचे योग्य पृथक्करण करून आवश्यक आणि उपयुक्त माहिती प्राप्त करणे महत्त्वाचे असते. ही माहिती विविध स्वरूपात दिलेली असते. विशेषत: आकृतीच्या स्वरूपात ही माहिती दिलेली असते. उदा. विभाजित स्तंभालेख, संयुक्त स्तंभालेख, वर्तुळालेख इ. आकृत्यांच्या स्वरूपात सांख्यिकीय माहिती प्रस्तुत केलेली असते. आकृतीचे आकलन करताना अचूक निरीक्षणाद्वारे विविध घटकांची शीर्षके आणि एकके यांचा विचार करावा लागतो. तसेच आकृतीच्या सूचीतील माहितीदेखील काळजीपूर्वक पाहावी लागते.

सामग्रीच्या विश्लेषणावरील काही प्रश्न सोडवताना प्राथमिक अंकगणितीय क्रियादेखील उपयुक्त ठरतात. उदा. दोन बाबींच्या टक्केवारीची तुलना करण्यासंबंधी प्रश्न असल्यास त्याबाबत शेकडेवारीचे आकलन महत्त्वपूर्ण ठरते. सरासरी, वाढ, घट यासारख्या प्रश्नांसाठीदेखील अंकगणितीय क्रियांचे ज्ञान गरजेचे असते. काही प्रश्न हे तक्ता स्वरूपातील माहितीवर आधारित असतात. तक्त्याचे अचूक पृथक्करण करून प्रश्नात विचारलेल्या नेमक्या बाबीचे आकलन करून त्यावरील प्रश्न सोडवणे शक्य होते. सामग्रीचे विश्लेषण करताना अचूक व नेमके वाचन, जलद गतीने वाचन आणि प्रश्नांचा भरपूर सराव या बाबी महत्त्वपूर्ण ठरतील. प्रश्न सोडवताना विविध प्रकारची उदाहरणे अधिक प्रमाणात सोडवावीत.
या विभागात येणाऱ्या सर्वच अभ्यासघटकांच्या बाबतीत प्रश्नांचा सातत्यपूर्ण व भरपूर सराव ही बाब निर्णायक ठरणार. कारण सरावाद्वारेच या घटकासाठी आवश्यक कौशल्ये निर्माण करून त्यांचा विकास करणे शक्य आहे.

Maharashtra Bhushan Award

The Maharashtra Bhushan is a highest and prestigious award presented annually by the government of Maharashtra state in India.

 

When the Shivsena- BJP alliance came to power in 1995, it proposed to institute this award.The Mahrashtra Bhushan was first awarded in 1996.

It was initially conferred in every years in the fields of Literature,Art, Sport, and Science. Later the fields of Social Work, Journalism, and Public Administration and Health Services were included. The award is presented for outstanding achievement in their field.

Prize and selection

At present, the award carries a cash prize of 5 lakh (500,000) rupees, a momento and citation. The winners are selected by a committee appointed of the Government of Maharashtra.

Recipients

 

The recipients of the Maharashtra Bhushan award are as follows :-

Year	Name	Field
1996	Pu La Deshpande	Literature
1997	Lata Mangeshkar	Arts, Music
1999	Vijay Bhatkar	Science
2001	Sachin Tendulkar	Sports
2002	Bhimsen Joshi	Arts, Music
2003	Abhay and Rani Bang	Medical Services
2004	Baba Amte	Social Work
2005	Raghunath Anant Mashelkar	Science
2006	Ratan Tata	Public Administration
2007	R K Patil	Social Work
2008	Nana Dharmadhikari	Social Work
2008	Mangesh Padgaonkar	Literature
2009	Sulochana Devi	Art, Cinma